Een spuitje helpt om af te vallen, maar het offer blijft groot

zaterdag 15 juli 2023 · 7 minuten lezen

‘Een spuitje helpt om af te vallen, maar het offer blijft groot’

Krachtige middelen die mensen met overgewicht helpen af te vallen, veroveren de markt. Volgens experts hebben ze het potentieel om de obesitas­pandemie een halt toe te roepen. ‘Maar we kunnen onmogelijk straks de helft van de bevolking wekelijks een spuitje geven.’

Maxie Eckert

Ozempic is een ‘zeldzaam efficiënt’ middel, maar heeft onprettige bijwerkingen, zoals vermoeidheid, hoofdpijn en buikpijn. (reuters)

De hele dag door had ze het gevoel dat ze net klaar was met eten en voldoende had binnengekregen – zelfs als ze het bij miniporties hield. Zo beschrijft Evi Messagie (43) het effect van Ozempic, een diabetesmedicijn dat haar hielp om te vermageren. ‘Ik telde niet continu af naar de volgende maaltijd, zoals bij de vele diëten die ik eerder had gevolgd.’

Messagie zegt dat ze altijd al ‘klein en mollig’ is geweest. Maar tijdens haar studentenjaren en tijdens haar zwangerschap maakte haar gewicht grote sprongen. Uiteindelijk woog ze 85 kilo en had ze een BMI van 32,5. Vorige herfst waarschuwde haar arts haar dat ze op diabetes afstevende, tenzij ze zou vermageren. ‘Maar er was geen snelle winst te boeken door gezonder te eten. Ik snoep weinig, eet zelden vettige maaltijden en drink niet meer dan twee glazen alcohol per week.’

Evi Messagie: ‘Een dieet heeft een impact op je sociale leven. Je gaat minder makkelijk bij mensen eten of op restaurant.’ (Katrijn Van Giel)

Een wekelijks spuitje Ozempic in de buik hielp haar om een streng dieet vol te houden. Messagie mocht dagelijks hooguit 900 calorieën eten, wat minder is dan de helft van wat een vrouw normaal gezien nodig heeft. In vier maanden tijd verloor ze 15 kilo. Sinds deze lente eet ze weer iets meer en houdt ze haar gewicht. Het blijft wel opletten om niet in de jojo-val te trappen.

Wondermiddel of quick fix?

Het verhaal van Messagie klinkt al even spectaculair als wat sinds een jaar op sociale media de ronde doet. Tiktokinfluencers (vaak zonder overgewicht) prijzen Ozempic aan als wondermiddel om snel af te vallen en Elon Musk heeft reclame gemaakt op Twitter. De vraag naar het medicijn is door alle aandacht geëxplodeerd. Al maanden zijn er stockbreuken en komen diabetespatiënten in de problemen.

Is Ozempic inderdaad het nieuwe wondermiddel? Een geneesmiddel dat het tij eindelijk kan keren in de strijd tegen overgewicht en obesitas? Of is het een medische quick fixvoor een samenleving die liever een spuitje zet dan gezond te eten en voldoende te bewegen?

Ozempic heeft een enorm potentieel, klinkt het unisono bij endocrinologen die obesitaspatiënten behandelen. Bart Van der Schueren, professor aan het UZ Leuven en voorzitter van de Belgian Association for the Study of Obesity, zei eerder in deze krant dat het middel ‘zeldzaam efficiënt’ is (DS 15 januari). Luc Van Gaal, professor emeritus endocrinologie (UZ Antwerpen) noemt het ‘een doorbraak’. ‘Dat zeg ik na veertig jaar waarin ik heb meegewerkt aan zowat alle medicijnen die mensen moesten helpen om te vermageren.’ En ook Bruno Lapauw, professor aan het UZ Gent, gelooft dat de medicatie een verschil zal maken. ‘Ik ben altijd zeer kritisch geweest over de gemedicaliseerde aanpak van obesitas. Maar we kunnen niet anders. Obesitas is een epidemie die alleen maar erger wordt en die veel leed en kosten meebrengt. Het is hoog tijd om in te grijpen.’

Al waarschuwen Lapauw en zijn collega’s ervoor dat we niet mogen wegkijken van hoe het zover is gekomen. Onlangs bleek nog dat minder Vlaamse jongeren dagelijks groenten eten. Meer jongeren slaan ook het ontbijt, de belangrijkste maaltijd van de dag, over. In 2022 kampte al een vijfde van de Vlaamse jeugd met overgewicht of obesitas, wat de helft meer is dan in 2018.

Gezondheidsproblemen die ontstaan door overgewicht – hart- en vaatziekten, kanker en depressie – zullen dus blijven toenemen. Volgens een studie van gezondheidsinstituut Sciensano veroorzaakt overgewicht in ons land jaarlijks meerdere miljarden euro’s aan bijkomende uitgaven voor de gezondheidszorg.

Diarree en misselijkheid

Al decennia hopen artsen en onderzoekers een middel te vinden dat mensen helpt om af te vallen, zegt Lapauw. Maar de ontwikkeling van een doeltreffend en veilig medicijn kwam pas in een stroomversnelling toen vorsers onze darmen beter begrepen. De hormonen die daar geproduceerd worden, regelen het gevoel van honger en verzadiging. Bij veel mensen met obesitas zijn ze uit evenwicht.

Lapauw: ‘Pas na het jaar 2000 werd duidelijk wat de darmhormonen precies in gang zetten, ter plaatse en in de hersenen. De nieuwe medicijnen imiteren die hormonen en grijpen zo in op het gevoel van verzadiging.’

‘Ik ben altijd kritisch geweest over de gemedicaliseerde aanpak van obesitas. Maar we kunnen niet anders. Obesitas is een epidemie die veel leed en kosten meebrengt’

Ozempic bevat de stof semaglutide. Die lijkt op GLP-1, een hormoon dat in de darmen gevormd wordt zodra er via voedsel koolhydraten arriveren. GLP-1 geeft de alvleesklier het signaal om insuline te produceren, zodat de bloedsuiker onder controle blijft. De hersenen krijgen via GLP-1 het signaal dat de verzadiging nabij is. Het hormoon vertraagt daarnaast de lediging van de maag. Zo ontstaat het gevoel dat je vol zit. Ozempic imiteert dat hele proces.

Maar het heeft ook onprettige bijwerkingen: 40 procent van de patiënten klaagt over misselijkheid, 30 procent over diarree en een kwart moet overgeven. Staat ook op de lijst met veelvoorkomende bijwerkingen: vermoeidheid, hoofdpijn en buikpijn. Mogelijk wordt de lijst van bijwerkingen nog uitgebreid met een waarschuwing voor gedachten rond suïcide en zelf­verwonding. Het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) onderzoekt op dit moment meldingen van gebruikers.

100 euro per maand

Vandaag is semaglutide van farmaproducent Novo Nordisk op de markt als geneesmiddel om de insulineproductie van diabetespatiënten aan te zwengelen. Het EMA erkent dat diezelfde stof patiënten met obesitas helpt om af te vallen door de appetijt te temperen. In een grote studie met patiënten die een BMI boven 27 hadden, verloren de deelnemers door een combinatie van leefstijladvies en een behandeling met semaglutide gemiddeld 15 procent van hun gewicht, wat vergelijkbaar is met het effect van een chirurgische ingreep zoals een maagverkleining. Bij de groep die in de studie een nepmiddel kreeg (maar ook dieet- en bewegingsadvies), bedroeg het gewichtsverlies gemiddeld slechts 2 procent.

Semaglutide is vorig jaar officieel goedgekeurd voor de behandeling van obesitas. Novo Nordisk mag in Europa spuitjes onder de naam ‘Wegovy’ verkopen. Maar, en hier wringt het schoentje, Wegovy is in België nog niet verkrijgbaar. De marktintrede zal ook niet meer voor dit jaar zijn, meldt het Federaal Geneesmiddelenagentschap.

En dus schrijven artsen bij patiënten met obesitas maar het diabetesmedicijn Ozempic voor, want het bevat dus identiek dezelfde stof als Wegovy. Maar anders dan voor diabetespatiënten betaalt de ziekteverzekering het niet terug voor patiënten met overgewicht. De spuitjes voor één maand kosten samen ongeveer 100 euro.

Broccoli afwegen

Bij Evi Messagie was het de endocrinologe die voorstelde om met Ozempic te starten. ‘Toen ik van haar hoorde dat ik een heel traagwerkend metabolisme heb en daardoor heel weinig mag eten, begon ik te wenen. Ik let al heel mijn leven op mijn eten en zou nu ook mijn broccoli moeten afwegen. Voor extra steun bij zo’n dieet had ik het geld wel over.’

Tijdens haar dieet had Messagie altijd koelzakken bij met eten dat ze thuis had klaargemaakt. Een diëtiste gaf haar advies, zodat ze ondanks de kleine porties alle belangrijke voedingsstoffen zou binnenkrijgen. ‘Zo’n dieet heeft een impact op je sociale leven. Je gaat minder makkelijk bij mensen eten of op restaurant. Zelfs als je een salade bestelt, zitten er vaak broodkorstjes en sauzen bij. Het offer dat je moet brengen voor een strikt dieet blijft dus groot. Het spuitje hielp me wel om dat offer te brengen.’

Lang niet iedereen toonde begrip voor die keuze. ‘“Zo is het wel gemakkelijk hé”, hoorde ik soms. Wanneer ik complimenten kreeg omdat ik was afgevallen, durfde ik ook niet altijd te vertellen dat ik ter ondersteuning Ozempic nam, uit schrik voor negatieve reacties.’

‘Er lijkt meer begrip te zijn voor mensen die met een spuitje snel een bikinifiguur willen krijgen dan voor mensen met overgewicht. Als je te veel weegt, is het je eigen schuld’

‘Ik heb de indruk dat er meer begrip is voor mensen die met een spuitje snel een bikinifiguur willen krijgen dan voor mensen met overgewicht. Als je te veel weegt, is het je eigen schuld en moet je maar karakter tonen.’

Lapauw, endocrinoloog aan het UZ Gent, vreest dat het waardeoordeel over mensen met overgewicht het debat rond Ozempic vertroebelt. ‘Mensen met overgewicht worden vaak als lui gezien. Ook artsen durven nog tegen patiënten te zeggen dat ze gewoon iets moeten doen aan hun overgewicht. We mogen niet wegmoffelen dat patiënten met hun levensstijl overgewicht in de hand hebben gewerkt. Maar het is ook niet fair om alle schuld en de oplossing alleen bij hen te leggen. Obesitas is een chronische aandoening die chronisch behandeld moet worden.’

‘Draagt het stigma rond overgewicht ertoe bij dat het middel vandaag niet wordt terugbetaald voor hen? Ik sluit het niet uit.’

Jojo-effect

Net als bij diabetespatiënten is Ozempic voor mensen met overgewicht doorgaans een langdurige behandeling. Als ze ermee stoppen, loert het jojo-effect om de hoek. Voor Mohamed Kabbal Taghelti (53), die met Ozempic 13 kilo afviel, is de kostprijs van 100 euro per maand een drempel om het geneesmiddel continu te nemen. ‘Ik neem het afwisselend een maand wel en een maand niet. Zodra ik voel dat de honger terugkeert en het lastig wordt om mijn gewicht te houden, begin ik weer met de spuitjes. Ze kosten veel geld, maar dat is het me waard.’

‘Een jaar geleden had ik een BMI rond 30. Mijn bloeddruk was te hoog, ik stond op het punt om diabetes te krijgen en ik kon door mijn bolle buik mijn veters niet meer knopen. Ik moest wel afvallen, maar de diëten die ik eerder had gevolgd, kon ik niet eeuwig volhouden. Ik kwam telkens weer bij. Nu pas heb ik geen last meer van het jojo-effect. Ik heb gewoon genoeg aan weinig eten.’

Mohamed Kabbal Taghelti zegt dat hij aan zichzelf werkt – sinds twee jaar is hij geregeld op pad met zijn koersfiets – maar hij vindt ook dat de samenleving moet veranderen om obesitas in te dijken. ‘Het kost zeer veel moeite om gezond te leven. Neem suiker. Ik kijk in de winkel steeds na of in een product toegevoegde suikers zitten. Maar zelfs in het sap van opgelegde augurken zit suiker, net als in ketchup. Je kunt er amper aan ontsnappen.’

‘Het kost veel moeite om gezond te leven. Zelfs in het sap van opgelegde augurken zit suiker, net als in ketchup. Je kunt er amper aan ontsnappen’

Luc Van Gaal, professor emeritus endocrinologie aan het UZ Antwerpen, zegt dat we in een ‘toxische omgeving’ leven. ‘Bij het ontstaan van obesitas spelen de genen sowieso een rol. Maar het gaat pas mis in een toxische omgeving. Ik heb het over onze maatschappij waarin almaar minder mensen gezonde maaltijden voor hun gezin klaarmaken, de vele reclame voor snoep, een cultuur met weinig beweging en hormoonverstoorders die in plastic verpakking van voeding zitten. In zo’n omgeving ontwikkelen mensen met een genetische aanleg overgewicht.’

‘Ozempic en andere krachtige middelen kunnen mensen met obesitas helpen, daar ben ik zeker van. Maar de oplossing van de obesitaspandemie moet ruimer zijn dan een spuitje. We kunnen onmogelijk straks de helft van de bevolking wekelijks een spuitje geven.’

Bron: https://www.standaard.be/